Ngày 13 tháng 10 năm 2011, Cục Sở hữu trí tuệ đã ra Quyết định số 2292/QĐ-SHTT về việc cấp Giấy chứng nhận đăng ký chỉ dẫn địa lý số 00028 cho sản phẩm cói Nga Sơn. Ủy ban nhân dân huyện Nga Sơn là cơ quan quản lý chỉ dẫn địa lý “Nga Sơn”.
Bộ cói có tên khoa học là Cyperales. Đây là một loại cây thuộc họ cói, thường mọc ở những vùng đất trũng, ngập nước ven sông hoặc đầm lầy. Cói không chỉ có giá trị kinh tế cao mà còn gắn liền với đời sống và văn hóa của nhiều địa phương ở Việt Nam. Trong đó, huyện Nga Sơn, tỉnh Thanh Hóa là vùng trồng cói nổi tiếng nhất cả nước, với lịch sử trồng cói từ lâu đời.
Huyện Nga Sơn từ lâu đã xem cây cói là một trong những cây trồng chủ lực trong cơ cấu phát triển nông nghiệp của địa phương. Nhờ điều kiện tự nhiên thuận lợi, đất đai màu mỡ, khí hậu phù hợp, cây cói ở đây sinh trưởng tốt và cho năng suất cao. Hiện nay, sản lượng cói của Nga Sơn chiếm khoảng 30% tổng sản lượng cói trên cả nước, khẳng định vị thế hàng đầu trong ngành sản xuất và chế biến cói tại Việt Nam.
Một trong những lý do khiến cói Nga Sơn được nhiều người ưa chuộng là nhờ vào chất lượng đặc thù và những đặc điểm vượt trội so với cói trồng ở các vùng khác. Cói Nga Sơn có sợi dai, bền, mềm mịn và màu sắc tự nhiên đẹp mắt, rất phù hợp để sản xuất các mặt hàng thủ công mỹ nghệ như chiếu cói, túi cói, thảm cói, mũ cói và nhiều sản phẩm gia dụng khác. Chính những ưu điểm này đã giúp các sản phẩm từ cói Nga Sơn không chỉ được tiêu thụ rộng rãi trong nước mà còn xuất khẩu sang nhiều thị trường quốc tế, góp phần nâng cao thu nhập cho người dân và thúc đẩy phát triển kinh tế địa phương.
Tính chất, chất lượng đặc thù của sản phẩm:
Về cảm quan, cói Nga Sơn nổi bật với vẻ ngoài tươi tốt và đẹp mắt. Khi còn tươi, thân cói có màu xanh mướt, bóng mượt, tạo cảm giác tươi mới và tràn đầy sức sống. Nhờ điều kiện thổ nhưỡng và khí hậu thuận lợi, cây cói tại vùng đất này phát triển mạnh mẽ, cho chất lượng sợi đồng đều và đạt tiêu chuẩn cao. Sau khi thu hoạch và qua các công đoạn xử lý, sợi cói chuyển sang màu trắng sáng tự nhiên, mang lại tính thẩm mỹ cao. Đặc biệt, cói Nga Sơn có đặc tính dai, bền, mềm mịn, giúp các sản phẩm thủ công làm từ cói có độ bóng đẹp, sợi nhỏ, chắc chắn và đồng đều, đáp ứng được nhu cầu của cả thị trường trong nước và quốc tế.
Về chất lượng, cói Nga Sơn được đánh giá cao nhờ độ bền, dẻo dai vượt trội. Các nghiên cứu cho thấy, độ bền kéo của sợi cói dao động từ 20,4 đến 27,6 kg lực/mm, giúp sản phẩm từ cói có khả năng chịu lực tốt, bền chắc theo thời gian. Bên cạnh đó, chiều dài cây cói tại Nga Sơn cũng đạt tiêu chuẩn cao, với độ dài trung bình trên 1,45m, tạo điều kiện thuận lợi cho quá trình chế biến và sản xuất các sản phẩm cói chất lượng cao. Những đặc điểm này giúp cói Nga Sơn trở thành nguyên liệu lý tưởng cho nhiều sản phẩm thủ công mỹ nghệ, từ chiếu cói, túi xách, giỏ đựng cho đến thảm cói, đồ trang trí và nội thất.
Điều kiện canh tác:
Những tính chất và chất lượng đặc thù của cói Nga Sơn có được là nhờ điều kiện tự nhiên vô cùng thuận lợi cho cây cói sinh trưởng và phát triển. Vùng trồng cói của huyện Nga Sơn thuộc vùng đồng bằng ven biển của tỉnh Thanh Hóa, nơi có hệ thống địa hình, khí hậu và thổ nhưỡng đặc trưng, giúp cây cói đạt năng suất cao và chất lượng vượt trội.
Về điều kiện địa lý, vùng đất Nga Sơn được bao bọc bởi hệ thống núi cao ở phía Bắc và phía Tây, tạo ra tiểu vùng khí hậu ven biển với sự điều hòa của các yếu tố tự nhiên. Điều này giúp cây cói phát triển ổn định, ít chịu ảnh hưởng của các hiện tượng thời tiết cực đoan. Ngoài ra, hệ thống sông ngòi đa dạng, bao gồm sông Mã và sông đào Hưng Long, cung cấp nguồn nước dồi dào, góp phần duy trì độ ẩm cần thiết cho cây cói trong suốt quá trình sinh trưởng.
Về điều kiện khí hậu, vùng trồng cói ở Nga Sơn có lượng mưa hàng năm dao động từ 1.550mm - 1.650mm, đảm bảo cung cấp độ ẩm thích hợp cho cây cói phát triển. Nhiệt độ trung bình năm trong khoảng 23,5°C - 24,5°C, kết hợp với độ ẩm trung bình năm từ 85% - 86%, giúp cây cói duy trì sự sinh trưởng ổn định. Lượng bốc hơi trung bình năm từ 900mm - 930mm và số giờ nắng cao, đạt từ 1.500 - 1.600 giờ/năm, giúp quá trình quang hợp của cây cói diễn ra hiệu quả, tạo nên sợi cói dẻo dai, bền đẹp. Đặc biệt, trong giai đoạn thu hoạch từ tháng 4 đến tháng 10, lượng bức xạ nhiệt cao hỗ trợ quá trình phơi sấy, giúp sợi cói đạt chất lượng tốt nhất.
Về đặc điểm đất trồng, cây cói Nga Sơn sinh trưởng trên đất mặn, có tổng hàm lượng muối tan dao động từ 0,16% - 0,62%, với hàm lượng Clo từ 0,07% - 0,23%. Thành phần cơ giới của đất chủ yếu là thịt pha sét, với tỷ lệ hạt sét chiếm từ 32,05% - 43,83%, đảm bảo khả năng giữ ẩm và cung cấp chất dinh dưỡng cho cây. Độ pH của đất dao động từ 6,21 - 7,03, thích hợp cho cây cói phát triển mà không bị ảnh hưởng bởi độ chua hay kiềm quá mức. Hàm lượng các chất dinh dưỡng quan trọng trong đất cũng rất phong phú, với hàm lượng cacbon hữu cơ từ 1,44% - 2,75%, hàm lượng đạm tổng số từ 0,14% - 0,23%, hàm lượng lân tổng số từ 0,06% - 0,12%, và hàm lượng kali tổng số từ 1,96% - 2,5%. Những yếu tố này tạo nên một môi trường lý tưởng cho cây cói phát triển mạnh mẽ, đảm bảo chất lượng sợi cói đạt chuẩn cao.
Nhờ những điều kiện tự nhiên đặc biệt này, cói Nga Sơn không chỉ có độ dẻo dai, bền chắc mà còn có màu sắc đẹp, sợi bóng mượt và đồng đều, tạo nên sự khác biệt so với các loại cói trồng ở những vùng khác. Điều này góp phần khẳng định vị thế của cói Nga Sơn trên thị trường trong nước và quốc tế.
Quy trình kỹ thuật sản xuất:
Bên cạnh những điều kiện tự nhiên thuận lợi, tính chất và chất lượng đặc thù của cói Nga Sơn còn có được nhờ vào sự chăm sóc tỉ mỉ của người dân địa phương. Với kinh nghiệm lâu đời trong nghề trồng cói, bà con nơi đây đã áp dụng những kỹ thuật canh tác khoa học, hợp lý, giúp cây cói phát triển tốt, đạt năng suất cao và chất lượng vượt trội. Từng công đoạn từ khâu chọn giống, làm đất, trồng, chăm sóc đến thu hoạch đều được thực hiện cẩn thận, đảm bảo sản phẩm cuối cùng có giá trị cao nhất.
Khâu chọn giống đóng vai trò quan trọng trong việc quyết định chất lượng cây cói sau này. Người dân Nga Sơn luôn chọn giống từ những cây cói già, thân to, khỏe mạnh, dày mắt – đây là những cây đã được trồng ít nhất từ 3 năm trở lên, đảm bảo khả năng sinh trưởng mạnh mẽ và cho sợi cói bền, dẻo. Việc chọn giống kỹ lưỡng giúp cây cói có năng suất cao, ít sâu bệnh và chất lượng sợi đồng đều hơn.
Công đoạn làm đất cũng được thực hiện một cách kỹ càng tùy theo địa hình của ruộng cói. Nếu đất có địa hình cao, người dân sẽ đào sâu từ 25 - 30cm để tạo độ ẩm cần thiết cho cây cói phát triển. Đối với những khu vực đất bằng phẳng, độ sâu khi đào sẽ khoảng 15 - 17cm. Sau khi đào đất, bà con tiếp tục xới tơi, làm nhuyễn để đất trở nên mềm, giúp rễ cây cói dễ dàng bám và hút chất dinh dưỡng.
Quá trình trồng và chăm sóc cói cũng đòi hỏi sự tỉ mỉ và kinh nghiệm của người nông dân. Cói được cấy thành từng khóm, mỗi khóm cấy sâu từ 4 - 5cm, đồng thời cấy nghiêng nhẹ để cây có không gian phát triển tốt hơn. Sau khi cấy từ 20 - 30 ngày, bà con sẽ tiến hành làm cỏ lần đầu tiên, loại bỏ cỏ dại để cây cói không bị cạnh tranh dinh dưỡng. Sau đó, việc làm cỏ được thực hiện đều đặn hàng tháng, giúp cây sinh trưởng tốt và đạt chất lượng cao khi thu hoạch.
Khâu thu hoạch và sơ chế cói cũng là một bước quan trọng trong quy trình sản xuất. Khi đến thời điểm thu hoạch, cây cói được cắt tỉ mỉ, chẻ nhỏ, sau đó được phơi ngay trên những cồn cát để hấp thụ ánh nắng tự nhiên. Nhờ quy trình phơi đúng kỹ thuật, sợi cói giữ được màu sắc đẹp, độ bóng tự nhiên và độ bền cao, đáp ứng yêu cầu cho việc sản xuất các sản phẩm thủ công mỹ nghệ chất lượng.
Chính nhờ vào sự chăm sóc chu đáo và kinh nghiệm lâu đời của người dân Nga Sơn, cây cói nơi đây không chỉ phát triển mạnh mẽ mà còn tạo ra sản phẩm cói đạt tiêu chuẩn cao, được nhiều khách hàng trong và ngoài nước tin dùng.
Phạm vi địa lý:
Xã Nga Liên, xã Nga Tân, xã Nga Thanh, xã Nga Thủy thuộc huyện Nga Sơn, tỉnh Thanh hóa.
Truyền thông nói về sản phẩm cói Nga Sơn:
Chiếu cói Nga Sơn - sản phẩm nổi tiếng của vùng đất ven biển Thanh Hóa: https://moit.gov.vn/tu-hao-hang-viet-nam/chieu-coi-nga-son-san-pham-noi-tieng-cua-vung-dat-ven-bien-thanh-hoa.html
Nga Sơn (Thanh Hóa): Mở rộng diện tích thâm canh và phát triển các sản phẩm từ cói: https://baotainguyenmoitruong.vn/nga-son-thanh-hoa-mo-rong-dien-tich-tham-canh-va-phat-trien-cac-san-pham-tu-coi-363304.html
Thăng trầm chiếu cói Nga Sơn: https://nld.com.vn/thang-tram-chieu-coi-nga-son-196231223211433311.htm
