Sâm củ Ngọc Linh được Cục trưởng Cục Sở hữu trí tuệ cấp Giấy chứng nhận đăng ký chỉ dẫn địa lý số 00049 theo Quyết định số 3235/QĐ-SHTT ngày 18/6/2016. Theo Quyết định này, sản phẩm sâm củ mang chỉ dẫn địa lý nằm trên ngọn núi Ngọc Linh trong khu vực địa lý thuộc xã Măng Ri, xã Ngọc Lây thuộc huyện Tu Mơ Rông, tỉnh Kon Tum và xã Trà Linh thuộc huyện Nam Trà My, tỉnh Quảng Nam.
Sâm Ngọc Linh là một loài thân thảo quý hiếm, có tên khoa học là Panax vietnamensis, thuộc họ Nhân sâm. Trước khi được các nhà khoa học phát hiện, loài sâm này đã được đồng bào dân tộc thiểu số sử dụng từ lâu trong các bài thuốc cổ truyền để chữa nhiều loại bệnh.
Cây sâm Ngọc Linh lần đầu tiên được ghi nhận chính thức tại Việt Nam vào ngày 19/3/1973. Trong hơn 40 năm qua, các nghiên cứu trong và ngoài nước đã chứng minh đây là một trong những loại sâm tốt nhất thế giới. Nhờ những đặc tính nổi trội, ngày 16/8/2016, Cục Sở hữu trí tuệ đã ban hành Quyết định số 3235/QĐ-SHTT, cấp Giấy chứng nhận đăng ký chỉ dẫn địa lý số 00049 cho sản phẩm sâm củ Ngọc Linh tại hai tỉnh Kon Tum và Quảng Nam.
Tuy nhiên, phạm vi phân bố của sâm Ngọc Linh không chỉ giới hạn trong vùng địa lý được bảo hộ theo quyết định trên. Vùng lõi – nơi có độ cao từ 1.800 đến 2.500 mét, tầng thảm mục dày trên 18cm – được xem là khu vực có chất lượng sâm tốt nhất, với điều kiện tự nhiên lý tưởng cho sự phát triển của cây sâm. Trên thực tế, phạm vi phân bố của sâm Ngọc Linh tại Kon Tum và Quảng Nam mở rộng ra ngoài khu vực chỉ dẫn địa lý đã công bố, với điều kiện tự nhiên, tập quán canh tác và giống sâm trồng tương đồng với khu vực được bảo hộ.
Vì vậy, ngày 22/6/2018, Sở Khoa học và Công nghệ tỉnh Kon Tum, được ủy quyền bởi Sở Khoa học và Công nghệ Quảng Nam, đã tiến hành sửa đổi chỉ dẫn địa lý số 00049 nhằm cập nhật tính chất, chất lượng đặc thù của sản phẩm và mở rộng khu vực địa lý. Ngày 30/7/2018, Cục trưởng Cục Sở hữu trí tuệ đã ban hành Quyết định số 2465/QĐ-SHTT, thay thế Quyết định số 3235/QĐ-SHTT ngày 16/8/2016, chính thức điều chỉnh Giấy chứng nhận đăng ký chỉ dẫn địa lý Ngọc Linh cho sản phẩm sâm củ.
Đặc điểm cảm quan và chất lượng:
Sâm Ngọc Linh là một loài thảo dược quý hiếm với thân khí sinh thẳng đứng, có màu lục hoặc hơi tím. Thân rễ của cây có nhiều đốt, hình dạng cong ngoằn ngoèo, với chiều dài dao động từ 3,5 - 10,5 cm và đường kính khoảng 0,5 - 2,0 cm. Bề mặt bên ngoài của thân rễ có màu nâu hoặc vàng xám. Rễ củ của sâm có dạng hình con quay, kích thước từ 2,4 - 4 cm và đường kính từ 1,5 - 2 cm. Rễ củ có màu nâu nhạt, trên bề mặt xuất hiện các vân ngang và những nốt rễ con. Khi cầm trên tay, phần rễ có thể chất chắc, nạc và khó bị bẻ gãy.
Trọng lượng của sâm Ngọc Linh tăng dần theo độ tuổi, cả ở dạng củ tươi và củ khô. Cụ thể, trọng lượng trung bình của sâm tươi nguyên rễ tơ là 14,20g đối với sâm 4 năm tuổi, 16,78g đối với sâm 5 năm tuổi, 19,63g đối với sâm 6 năm tuổi, 22,78g đối với sâm 7 năm tuổi, 24,40g đối với sâm 8 năm tuổi, 26,70g đối với sâm 9 năm tuổi, 28,68g đối với sâm 10 năm tuổi, và đạt 31,60g khi sâm được 15 năm tuổi. Đối với sâm củ khô, trọng lượng trung bình lần lượt là 4,13g (4 năm tuổi), 4,58g (5 năm tuổi), 5,54g (6 năm tuổi), 6,92g (7 năm tuổi), 7,53g (8 năm tuổi), 7,83g (9 năm tuổi), 8,71g (10 năm tuổi), và 9,47g đối với sâm 15 năm tuổi.
Chất lượng của sâm Ngọc Linh thường được đánh giá dựa trên hàm lượng saponin – một hợp chất có giá trị dược liệu cao. Hàm lượng saponin toàn phần có xu hướng tăng dần theo độ tuổi của sâm. Cụ thể, sâm 4 năm tuổi có hàm lượng saponin trung bình là 7,15 ± 0,1411%, sâm 5 năm tuổi đạt 8,91 ± 0,1375%, sâm 6 năm tuổi đạt 10,67 ± 0,2792%, sâm 7 năm tuổi đạt 12,43 ± 0,2984%, sâm 8 năm tuổi đạt 14,19 ± 0,0158%, sâm 9 năm tuổi đạt 15,94 ± 0,2862%, sâm 10 năm tuổi đạt 19,75 ± 0,2712% và sâm 15 năm tuổi có hàm lượng saponin lên tới 19,93 ± 0,7299%.
Ngoài ra, hàm lượng các hợp chất chính trong saponin như Majonosid R2 (MR2), Gingsenosid Rg1 (G-Rg1), và Gingsenosid Rb1 (G-Rb1) cũng tăng theo tuổi của sâm. Chẳng hạn, đối với sâm 4 năm tuổi, hàm lượng MR2 đạt 2,04 ± 0,0024%, G-Rg1 đạt 1,11 ± 0,0032%, và G-Rb1 đạt 0,73 ± 0,0103%. Khi sâm đạt 10 năm tuổi, các chỉ số này lần lượt là 7,46 ± 0,0176% (MR2), 3,26 ± 0,0398% (G-Rg1), và 1,58 ± 0,1070% (G-Rb1). Đặc biệt, ở sâm 15 năm tuổi, hàm lượng MR2 đạt 7,97 ± 0,0391%, G-Rg1 đạt 4,17 ± 0,0388%, và G-Rb1 đạt 1,96 ± 0,0234%, cho thấy giá trị dược liệu ngày càng cao theo thời gian sinh trưởng.
Điều kiện canh tác:
Sâm Ngọc Linh nổi tiếng nhờ chất lượng đặc thù và quá trình sinh trưởng phù hợp với điều kiện tự nhiên độc đáo của khu vực địa lý. Loài sâm này phân bố ở vùng núi cao thuộc khối núi Ngọc Linh, nằm trên địa bàn hai tỉnh Kon Tum và Quảng Nam, ở độ cao từ 1.200m đến 2.500m. Khu vực này có mật độ che phủ rừng trên 70%, địa hình bị phân cách mạnh với độ dốc lớn, nhiều thung lũng hẹp và sâu. Khí hậu nơi đây mang đặc trưng từ nhiệt đới ẩm đến á nhiệt đới vùng núi cao, tạo điều kiện lý tưởng cho sự phát triển của sâm. Lượng mưa trung bình năm dao động từ 2.500 - 3.400mm, tập trung từ tháng Sáu đến tháng Chín ở sườn Tây và từ tháng Chín đến tháng Mười Một ở sườn Đông.
Tổng nhiệt lượng cả năm của khu vực dưới 7.500°C. Nhiệt độ trung bình năm dao động từ 14 - 20,5°C, với biên độ dao động nhiệt độ ngày đêm từ 8 - 9°C. Tổng lượng bốc hơi trung bình năm đạt từ 670 - 870mm, độ ẩm trung bình năm duy trì ở mức cao từ 84 - 87,5%. Đặc biệt, vùng địa lý này nằm trong rừng nguyên sinh của hai tỉnh Kon Tum và Quảng Nam, nơi có quần thể thực vật phong phú với nhiều loài cây đa dạng, mức độ che phủ đạt trên 70%, tầng thảm mục dày hơn 15cm.
Sâm Ngọc Linh chỉ được trồng trên nhóm đất xám hình thành tại chỗ, phân bố trên nhiều dạng địa hình khác nhau. Đặc điểm thổ nhưỡng của khu vực này bao gồm thành phần cơ giới từ thịt pha cát đến thịt pha sét và cát, với tỷ lệ hạt cát từ 47,21 - 69,51%, hạt thịt từ 6,46 - 23,22% và sét từ 17,66 - 32,71%. Đất có tính chua với pH H2O từ 3,72 - 4,81 và pH KCl từ 3,09 - 4,07. Dung tích hấp thu CEC dao động từ 7,62 - 21,69 meq/100g đất, tổng các cation kiềm trao đổi từ 0,22 - 3,62 meq/100g đất, và độ chua trao đổi từ 0,24 - 2,22 meq/100g đất. Đất cũng giàu dinh dưỡng với hàm lượng cacbon hữu cơ từ 2,40 - 10,07% OC và hàm lượng đạm tổng số từ 0,08 - 0,57% N, tạo môi trường lý tưởng để sâm Ngọc Linh phát triển mạnh mẽ.
Phạm vi địa lý:
Xã Mường Hoong, xã Ngọc Linh, xã Xốp thuộc huyện ĐăkGlei; xã Đăk Na, xã Măng Ri, xã Ngọc Lây, xã Ngọc Yêu, xã Văn Xuôi, xã Tê Xăng thuộc huyện Tu Mơ Rông, tỉnh Kon Tum; xã Trà Linh, xã Trà Nam, xã Trà Cang, xã Trà Dơn, xã Trà Don, xã Trà Leng, xã Trà Tập thuộc huyện Nam Trà My, tỉnh Quảng Nam.
Truyền thông nói về sản phẩm Sâm củ Ngọc Linh:
Sâm Ngọc Linh: “Nhân sâm” quý báu của Việt Nam: https://youmed.vn/tin-tuc/sam-ngoc-linh/
Giá trị dược liệu và công dụng của sâm Ngọc Linh: https://quangnam.gov.vn/gia-tri-duoc-lieu-va-cong-dung-cua-sam-ngoc-linh-60243.html
Bảo vệ sâm Ngọc Linh trước nguy cơ bị xâm hại: https://baodantoc.vn/bao-ve-sam-ngoc-linh-truoc-nguy-co-bi-xam-hai-1728293822375.htm
