Ngày 23/11/2020, Cục Sở hữu trí tuệ ban hành Quyết định số 4522/QĐ-SHTT về việc cấp Giấy chứng nhận đăng ký chỉ dẫn địa lý số 00091 cho sản phẩm yến sào “Cù Lao Chàm – Hội An”. Ủy ban nhân dân thành phố Hội An là Tổ chức quản lý chỉ dẫn địa lý này.
Theo "Bản thảo cương mục", yến sào có vị ngọt, tính bình, tác động vào hai kinh phế và vị, thường được sử dụng như một thực phẩm bổ dưỡng. Yến sào có giá trị cao trong việc phục hồi sức khỏe nhanh chóng cho những người suy nhược cơ thể, mệt mỏi, biếng ăn, khí huyết yếu kém, cơ thể nóng, mất ngủ, tim đập nhanh, gầy ốm, da vàng, hen suyễn và đặc biệt hiệu quả đối với người mới ốm dậy. Ngoài ra, yến sào còn giúp tăng cường sức đề kháng, nâng cao hệ miễn dịch, bổ mắt, chống lão hóa và giúp trí tuệ minh mẫn. Nghề khai thác tổ yến trong các hang động tại Cù Lao Chàm đã có từ rất lâu đời. Dưới thời phong kiến, việc quản lý và khai thác yến tại đây do cư dân làng Thanh Châu đảm nhiệm, được tổ chức thành Đội yến sào để canh giữ và thu hoạch tổ yến nộp cho triều đình. Với vai trò quan trọng trong đời sống cư dân và lịch sử dân tộc, nghề khai thác yến sào Thanh Châu đã được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận là di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia. Từ năm 1975 đến nay, hoạt động khai thác, chế biến và tiêu thụ yến sào Cù Lao Chàm - Hội An được UBND thành phố Hội An quản lý thông qua Đội Quản lý và khai thác yến Hội An.
Tính chất, chất lượng đặc thù của sản phẩm:
Yến sào Cù Lao Chàm – Hội An có hình dạng cánh sen, mùi tanh đặc trưng, không có mùi lạ, vị hơi mặn và béo ngậy. Dựa trên trạng thái tổ, màu sắc, tỉ lệ tạp chất, độ dày và trọng lượng tổ, yến sào được chia thành ba loại chính. Yến Quan là loại có chân tổ và bụng tổ nguyên vẹn, không bị nứt, màu trắng mờ, tỉ lệ tạp chất thấy bằng mắt thường dưới 5%, độ dày tổ khoảng 3,0 ± 0,3 mm, trọng lượng trên 10,5 gram/tổ. Yến Thiên cũng có chân tổ và bụng tổ nguyên vẹn, không nứt, nhưng màu trắng trong hơi đục, tỉ lệ tạp chất dưới 5%, độ dày tổ khoảng 2,5 ± 0,2 mm, trọng lượng dao động từ 8,5 đến 10,5 gram/tổ. Yến Bài có bụng tổ nguyên vẹn, không nứt, tỉ lệ tạp chất thấy bằng mắt thường dưới 10%, độ dày tổ khoảng 2,0 ± 0,3 mm, trọng lượng từ 6,5 đến 8,5 gram/tổ. Ngoài các đặc điểm về hình dạng và chất lượng, yến sào Cù Lao Chàm – Hội An còn nổi bật với hàm lượng dinh dưỡng cao, bao gồm Protein (50,07 ± 1,29%), chất béo (1,72 ± 0,11%), NaCl (1,97 ± 0,14%), Magie (1.457,4 ± 50,9 mg/kg), Canxi (6.918,8 ± 315,1 mg/kg) và Kẽm (2,47 ± 0,41 mg/kg).
Đặc điểm địa lý:
Danh tiếng và chất lượng đặc thù của yến sào Cù Lao Chàm – Hội An có được nhờ các điều kiện tự nhiên đặc biệt của khu vực địa lý. Địa hình nơi đây chủ yếu là núi, với độ cao trung bình từ 70 đến 200 mét. Sườn đón gió phía Đông của các đảo là những vách đá dốc dựng đứng từ 30 đến 60 độ, với nhiều khe nứt và hốc đá trên sườn dốc, tạo thành nơi cư trú lý tưởng cho chim yến. Khu vực có nhiệt độ trung bình năm là 25,6°C, chênh lệch nhiệt độ ngày đêm từ 5 đến 7°C, độ ẩm trung bình năm đạt 83%. Trong mùa khô từ tháng 2 đến tháng 8, độ ẩm trung bình khoảng 75%, còn mùa mưa từ tháng 9 đến tháng 1 năm sau, độ ẩm tăng lên khoảng 85%. Điều kiện nhiệt độ ôn hòa và độ ẩm ổn định giúp chim yến sinh sống và làm tổ thuận lợi, đặc biệt khu vực không có mùa đông lạnh nên đàn chim không di cư. Các hang yến phần lớn có cửa hang hướng Đông, đón gió giúp duy trì không khí ôn hòa bên trong. Độ ẩm trong hang dao động từ 77 đến 90%, tạo điều kiện thuận lợi cho việc khai thác tổ yến, đồng thời đảm bảo chất lượng yến sào.
Bên cạnh đó, khu vực địa lý này còn sở hữu hệ sinh thái vô cùng đa dạng. Cù Lao Chàm là một trong số ít những hòn đảo của Việt Nam vẫn giữ được thảm thực vật có độ che phủ lớn, khoảng 60 đến 70%, là nơi cư trú của nhiều loài động vật. Hiện tại, khu vực này có 12 loài thú, 13 loài chim, 130 loài bò sát và 5 loài ếch nhái. Hệ sinh thái biển Cù Lao Chàm cũng vô cùng phong phú với 124 loài san hô, 184 loài cá, 23 loài giáp xác, 116 loài thân mềm cùng nhiều loại thực vật và động vật phù du. Sự đa dạng sinh học này tạo nên nguồn thức ăn dồi dào cho chim yến, điều mà các vùng khác có yến hàng sinh sống không thể có được, góp phần quan trọng vào chất lượng đặc biệt của yến sào Cù Lao Chàm – Hội An.
Quy trình kỹ thuật sản xuất:
Ngoài các yếu tố tự nhiên của khu vực địa lý, kỹ thuật khai thác và sơ chế cũng đóng vai trò quan trọng trong việc đảm bảo chất lượng của yến sào Cù Lao Chàm – Hội An. Quá trình khai thác và sơ chế yến sào được thực hiện hoàn toàn thủ công, đòi hỏi sự cẩn trọng, khéo léo và kinh nghiệm dày dặn của những người thợ. Việc khai thác tổ yến vô cùng nguy hiểm, khi những người thợ phải treo mình trên vách đá dựng đứng, đu dây xuống lòng hang và len lỏi qua các khe hẹp. Trước mỗi mùa khai thác, đội khai thác chuẩn bị đầy đủ ghe, thuyền, dụng cụ chuyên dụng như tre, sào, dây thừng, chĩa, vợt cùng lương thực thực phẩm. Trong hang, họ dùng tre dài nối thành giàn khung, có nơi cao bằng 2-3 cây tre ghép lại để hỗ trợ việc di chuyển và thu hoạch tổ yến. Để lấy tổ, thợ khai thác phải leo lên đỉnh hang, phun nước làm mềm tổ trước khi nhẹ nhàng thu hái, tránh làm tổ và trứng bị hư hỏng.
Việc khai thác yến sào được thực hiện hai lần trong năm. Kỳ đầu tiên diễn ra từ giữa tháng 4 đến đầu tháng 5, khi chim yến đã đẻ trứng. Kỳ thứ hai từ giữa tháng 8 đến đầu tháng 9, lúc chim non đã rời tổ. Trong mỗi đợt khai thác kéo dài 4-5 ngày, công việc thường diễn ra từ 9 giờ sáng đến 3 giờ chiều. Sau khi thu hoạch, tổ yến được kiểm tra, loại bỏ các yếu tố có thể gây hại cho chim yến và sự tái tạo tổ của chúng. Yến sào sau khi khai thác được vận chuyển về đất liền và bảo quản trong kho chuyên dụng ở điều kiện nhiệt độ thường để duy trì độ ẩm tự nhiên.
Sau mỗi mùa khai thác, công nhân ở lại đảo tiến hành vệ sinh hang yến, sắp xếp lại các vật dụng để duy trì không gian thoáng khí. Ngoài ra, các công nhân thuộc Ban quản lý yến sẽ được phân công luân phiên canh giữ và bảo vệ hang yến trong suốt cả năm, kể cả những ngày mưa bão hay dịp lễ, tết, nhằm ngăn chặn tình trạng trộm cắp, dẫn dụ hoặc phá hoại đàn yến.
Quá trình sơ chế yến sào được tiến hành ngay sau khi kết thúc đợt khai thác. Người thợ sử dụng dao nhọn hoặc nhíp để loại bỏ lông chim, phân, mùn đất và các tạp chất bám trên tổ yến một cách tỉ mỉ, tránh làm nứt vỡ hoặc tổn hại đến hình dáng tổ. Sau khi sơ chế, tổ yến được kiểm tra độ sạch, cân và phân loại theo tiêu chuẩn cảm quan. Sản phẩm sau đó được đưa vào kho lạnh và hút ẩm trong khoảng 10-15 ngày để đạt độ ẩm tiêu chuẩn từ 7-10%. Khi sản phẩm đạt yêu cầu, công đoạn kiểm đếm khối lượng từng loại được tiến hành trước khi đưa ra thị trường tiêu thụ.
Phạm vi địa lý:
Các đảo Hòn Lao, Hòn Khô Mẹ, Hòn Khô Con, Hòn Lá, Hòn Dài, Hòn Mồ, Hòn Tai thuộc xã Tân Hiệp, thành phố Hội An, tỉnh Quảng Nam.
Truyền thông nói về sản phẩm yến sào Cù Lao Chàm:
Xứ sở của những "kho báu" gắn cheo leo trên vách đá sinh tử ví như "vàng trắng" đất Quảng Nam: https://chatgpt.com/c/67cfb100-00d4-800c-a341-74bb0cb82a2c
Yến sào Cù Lao Chàm: https://hanoimoi.vn/yen-sao-cu-lao-cham-459205.html
Yến sào Cù Lao Chàm – Vàng trắng xứ Quảng: https://chamdiscovery.com/khai-thac-yen-sao-cu-lao-cham-vang-trang-xu-quang/
