Ngày 23/11/2020, Cục Sở hữu trí tuệ ban hành Quyết định số 4520 /QĐ-SHTT về việc cấp Giấy chứng nhận đăng ký chỉ dẫn địa lý số 00089 cho sản phẩm ba ba gai thương phẩm “Văn Chấn”. Ủy ban nhân dân huyện Văn Chấn là Tổ chức quản lý chỉ dẫn địa lý này.
Ba ba gai Văn Chấn là một sản phẩm nổi tiếng của huyện Văn Chấn, tỉnh Yên Bái. Vào đầu những năm 1990, một số người dân xã Cát Thịnh bắt ba ba hoang dã từ suối Phà về làm thịt, nhưng do không sử dụng hết, họ thả những con còn thừa vào ao gần suối phía sau nhà. Sau một thời gian, người dân nhận thấy ba ba sinh trưởng nhanh và có khả năng sinh sản trong ao, nên bắt đầu thu gom ba ba tự nhiên để nuôi. Khi quan sát, họ thấy trên mai và viền mai gần cổ của ba ba có các nốt sần giống gai, từ đó gọi là ba ba gai, thay vì cách gọi ban đầu là ba ba suối. Năm 1993, người dân Văn Chấn đã áp dụng và cải tiến kỹ thuật nuôi ba ba trơn để sản xuất giống và nuôi ba ba gai thương phẩm, đánh dấu sự hình thành của nghề nuôi ba ba gai trong huyện. Trải qua quá trình phát triển, hiện nay ba ba gai Văn Chấn không chỉ được tiêu thụ trong nước mà còn xuất khẩu sang thị trường Trung Quốc.
Tính chất, chất lượng đặc thù của sản phẩm:
Ba ba gai Văn Chấn có thân mỏng với màu nâu xám nhạt, phần bụng có các chấm đen, mai mềm bè dẹt và rộng từ 6 đến 10 cm. Khi nâng lên, phần mai mềm không bị rủ xuống, thể hiện độ săn chắc đặc trưng. Thịt ba ba gai Văn Chấn ít mỡ, chắc và có độ giòn, khi ninh lâu phần thịt và mai mềm không bị nhũn hay hao hụt. Đặc điểm thịt ít mỡ được thể hiện rõ qua chỉ tiêu hàm lượng Lipid, chỉ dao động từ 0,5 đến 1,0 g trên 100 g thịt, thấp hơn so với ba ba gai nuôi ở các địa phương khác. Ngoài ra, ba ba gai Văn Chấn còn có hàm lượng Protein và khoáng chất cao hơn, với hàm lượng Protein từ 20,5 đến 21,0 g trên 100 g thịt và hàm lượng khoáng từ 5,4 đến 5,6 g trên 100 g thịt, góp phần tạo nên giá trị dinh dưỡng vượt trội so với ba ba gai nuôi ở các khu vực khác.
Đặc điểm địa lý và quy trình kỹ thuật sản xuất:
Những tính chất và chất lượng đặc thù của ba ba gai Văn Chấn có được là nhờ vào điều kiện địa lý tự nhiên cùng với tập quán nuôi truyền thống của người dân địa phương. Văn Chấn là một huyện miền núi thuộc tỉnh Yên Bái, nơi có hệ thống sông suối dày đặc, trong đó hai con suối lớn là suối Phà và suối Lao được tạo nên từ nhiều suối nhỏ như suối Ngòi Nhì, suối Nậm Tăng, suối Nậm Mười, suối Nậm Đông và suối Hợp Thành. Khác với các địa phương khác, nơi thường sử dụng nước từ kênh mương thủy lợi hoặc giếng khoan để nuôi ba ba gai và ít thay nước ao thường xuyên, người dân Văn Chấn có tập quán dẫn nguồn nước suối mát từ các dãy núi đá vôi có độ dốc cao vào ao nuôi quanh năm. Nhờ vậy, nước trong ao luôn mát mẻ với nhiệt độ trung bình năm khoảng 23,5°C, giúp ba ba gai có cường độ bắt mồi vừa phải, chậm lớn nhưng thịt chắc và ít mỡ. Đồng thời, nguồn nước này giàu khoáng chất, thúc đẩy quá trình hình thành mai cứng, đặc biệt là phần mai mềm của ba ba gai Văn Chấn trở nên cứng hơn, không bị rủ xuống khi nâng lên. Hàm lượng khoáng chất cao trong nước suối còn góp phần làm tăng hàm lượng khoáng trong thịt ba ba gai.
Việc sử dụng nước suối dẫn vào ao quanh năm cũng làm tăng hàm lượng ôxy trong nước, duy trì mức trung bình khoảng 3,9 mg/l, đồng thời giúp nước luôn sạch, không bị ô nhiễm và có hàm lượng Hg và As thấp dưới ngưỡng cho phép. Nhờ đó, ba ba gai nuôi tại Văn Chấn ít mắc bệnh hơn so với các khu vực khác. Xuất phát từ tập quán truyền thống này, các hộ nuôi ba ba gai tại Văn Chấn chỉ phủ khoảng 50% bề mặt ao bằng cây bèo tây, trong khi ở các vùng nuôi khác, do nguồn nước ao không được thay thường xuyên nên phải phủ tới 70% bề mặt ao bằng bèo tây để cải tạo nước và tăng lượng ôxy hòa tan.
Không chỉ điều kiện nguồn nước mà tập quán cho ăn cũng góp phần tạo nên chất lượng thịt đặc trưng của ba ba gai Văn Chấn. Nếu như ở nhiều địa phương khác, người nuôi sử dụng cám công nghiệp và các sản phẩm phụ từ lò mổ làm thức ăn, thì tại Văn Chấn, ba ba gai chủ yếu được cho ăn giun, cá, ốc và hến. Nhờ chế độ ăn tự nhiên này, ba ba gai tuy phát triển chậm hơn nhưng thịt chắc, ít béo, có độ giòn và khi ninh lâu, thịt cùng phần mai mềm không bị nhũn hay hao hụt. Chính những yếu tố về môi trường sống và phương thức nuôi truyền thống đã tạo nên giá trị riêng biệt, giúp ba ba gai Văn Chấn trở thành một sản phẩm đặc sản có chất lượng cao.
Phạm vi địa lý:
Xã Minh An, xã Nghĩa Tâm, xã Thượng Bằng La, xã Tân Thịnh, xã Cát Thịnh, thị trấn Sơn Thịnh, thị trấn nông trường Trần Phú thuộc huyện Văn Chấn, tỉnh Yên Bái.
Truyền thông nói về sản phẩm ba ba gai Văn Chấn:
Thoát nghèo nhờ nuôi ba ba gai ở Văn Chấn: https://dantocmiennui.vn/thoat-ngheo-nho-nuoi-ba-ba-gai-o-van-chan-post290578.html
‘Giáo sư’ ba ba và hành trình tăng tài sản theo cấp số nhân: https://vietnamnet.vn/giao-su-ba-ba-yen-bai-va-hanh-trinh-tang-tai-san-theo-cap-so-nhan-2063961.html
Ở thị trấn này của Yên Bái, dân nuôi ba ba gai, con nào trông cũng to, có nhà lãi tiền tỷ: https://danviet.vn/nuoi-ba-ba-gai-toan-con-khong-lo-duoc-cuc-so-huu-tri-tue-cap-giay-nong-dan-yen-bai-giau-to-20220712184927682.htm
