Ngày 08 tháng 12 năm 2017, Cục Sở hữu trí tuệ ra Quyết định số 4248/QĐ-SHTT về việc cấp Giấy chứng nhận đăng ký chỉ dẫn địa lý số 00060 cho sản phẩm Gạo nếp Khẩu Tan Đón Thẩm Dương nổi tiếng. Ủy ban nhân dân tỉnh Lào Cai là Tổ chức quản lý chỉ dẫn địa lý này.
Lúa nếp Khẩu Tan Đón là giống lúa nếp bản địa, gắn liền với truyền thuyết huyền bí về một bà tiên. Theo lời kể của người Thái, từ xa xưa, có một vị tiên bà thương xót người Thái quanh năm vất vả nên đã ban tặng cho họ một giống thóc quý. Trước khi rời đi, bà dặn họ phải tìm được mảnh đất phù hợp để hạt giống có thể nảy mầm và phát triển tươi tốt.
Trải qua nhiều năm thử nghiệm, trải qua những vụ mùa thất bát với hạt lép và lúa không trổ bông, cuối cùng, cộng đồng người Thái đã tìm ra “mảnh ruộng vàng” bên dòng Nậm Con trong vắt. Chính nơi đây đã trở thành vùng đất lý tưởng để lúa nếp Khẩu Tan Đón sinh trưởng và phát triển.
Theo tiếng dân tộc Tày, “Khẩu” có nghĩa là giống, “Tan Đón” có nghĩa là “nếp trắng”, còn “Thẩm Dương” là tên của một xã thuộc huyện Văn Bàn, tỉnh Lào Cai – nơi giống lúa quý này được gieo trồng và gìn giữ qua bao thế hệ.
Đặc điểm cảm quan và chất lượng:
Giống lúa nếp Khẩu Tan Đón Thẩm Dương có tên khoa học là Oryza sativa l. Glutinosa Tanaka. Hạt thóc không có râu, hạt gạo có hình tròn bầu với chiều dài từ 0,48cm - 0,63cm và chiều rộng từ 0,30cm - 0,41cm. Hạt gạo có màu trắng và tỏa ra mùi thơm đặc trưng.
Sau khi nấu chín, hạt xôi có độ dẻo dính cao, vị ngọt ngậy và hấp dẫn. Đặc biệt, lớp tinh dầu từ gạo nếp Khẩu Tan Đón Thẩm Dương bám trên bề mặt lá dong hoặc lá chuối khi gói xôi, tạo nên hương thơm đặc biệt và độ bóng hấp dẫn.
Gạo nếp Khẩu Tan Đón Thẩm Dương có giá trị dinh dưỡng cao với hàm lượng protein tổng số dao động từ 6,23% - 7,03%. Hàm lượng tinh bột chiếm từ 68,58% - 70,23%, trong khi hàm lượng sắt đạt từ 15,06mg/kg - 17,93mg/kg. Ngoài ra, gạo còn chứa vitamin B1 với hàm lượng từ 0,42mg/100g - 0,63mg/100g và hàm lượng amylose từ 2,67% - 3,70%, góp phần tạo nên độ dẻo đặc trưng của loại gạo nếp này.
Điều kiện canh tác:
Gạo nếp Khẩu Tan Đón Thẩm Dương có chất lượng đặc biệt nhờ điều kiện địa lý và kinh nghiệm canh tác lâu đời. Khu vực trồng nằm giữa dãy Hoàng Liên Sơn và dãy Con Voi, ở độ cao 300 - 500m, tạo ra khí hậu ôn hòa với biên độ nhiệt ngày đêm lớn. Chênh lệch nhiệt độ này đặc biệt quan trọng trong giai đoạn hình thành hạt, giúp tạo nên hương vị và chất lượng gạo khác biệt.
Đất trồng tại Thẩm Dương gồm bốn loại chính: đất phù sa chua, đất xám đọng nước nhiều sỏi, đất xám nghèo bazơ, và đất dốc tụ đọng nước. Những loại đất này có thành phần cơ giới trung bình, giàu dinh dưỡng, giữ ẩm tốt, giúp cây lúa phát triển mà không cần nhiều phân bón. Trong khi đó, các vùng trồng khác chủ yếu có đất phù sa nhẹ, lẫn sỏi sạn, ít dinh dưỡng hơn.
Nguồn nước tưới từ suối Nậm Con là yếu tố quan trọng làm nên chất lượng gạo. Nước có nhiệt độ thấp, giàu khoáng chất, không ô nhiễm, cung cấp đúng giai đoạn cây lúa cần nhất.
Vụ nếp bắt đầu từ tháng Tư âm lịch, khi nước suối mát lành tràn về ruộng bậc thang. Đến tháng 9, tháng 10, hương cốm mới, hương xôi nếp lan tỏa khắp bản làng, tạo nên nét đặc trưng không thể lẫn của gạo nếp Khẩu Tan Đón Thẩm Dương.
Quy trình kỹ thuật sản xuất:
Từ lâu, người ta tin rằng nếp Thẩm Dương ngon nhờ bàn tay khéo léo của những cô gái Thái. Gạo nếp dẻo thơm, được ví như “đệ nhất nếp”, bởi trồng trên vùng đất đặc biệt với nguồn nước tinh khiết từ suối Nậm Con chảy từ núi Pú Hẻo.
Thế nhưng, khi giống lúa này được mang đi trồng nơi khác, hương vị đặc trưng không còn nguyên vẹn. Phần do khí hậu, thổ nhưỡng khác biệt, phần vì thiếu bàn tay chăm sóc của người Thái, người Tày Thẩm Dương. Từng công đoạn, từ làm mạ, nhổ mạ đến cấy lúa, thu hoạch, đều được vun vén bằng tình yêu và sự tận tụy. Chồng nhổ mạ, vợ cấy; vợ gặt, chồng gánh. Nhờ đó, hạt gạo không chỉ kết tinh hương thơm của đất, nước mà còn mang vị dẻo ngon từ tình yêu thương.
Phạm vi địa lý:
Bản Ngoang, Bản Thẳm, Bản Bô thuộc xã Thẩm Dương, huyện Văn Bàn, tỉnh Lào Cai.
Truyền thông nói về sản phẩm Gạo nếp Khẩu Tan Đón:
Săn lùng “đệ nhất gạo nếp” Khẩu Tan Đón thơm ngon khó cưỡng: https://danviet.vn/san-lung-de-nhat-gao-nep-khau-tan-don-thom-ngon-kho-cuong-7777895319.htm
“Ðệ nhất gạo nếp” Khẩu Tan Ðón: https://baolaocai.vn/de-nhat-gao-nep-khau-tan-don-post274102.html
"Đệ nhất gạo nếp" Khẩu Tan Đón Thẩm Dương được DN trả giá cao: https://danviet.vn/de-nhat-gao-nep-khau-tan-don-tham-duong-duoc-dn-tra-gia-cao-7777894125.htm
