Ngày 15/11/2019, Cục Sở hữu trí tuệ ban hành Quyết định số 5587/QĐ-SHTT về việc cấp Giấy chứng nhận đăng ký Chỉ dẫn địa lý số 00077 cho sản phẩm gừng “Kỳ Sơn”. Ủy ban nhân dân huyện Kỳ Sơn, tỉnh Nghệ An là Tổ chức quản lý chỉ dẫn địa lý này.
Gừng, có tên khoa học là Zingiber officinale Rose, là một loại dược liệu quen thuộc trong Đông y với vị cay, tính ấm, quy vào các kinh phế, tỳ, vị. Gừng thường được sử dụng để chữa các chứng phong hàn và kích thích tiêu hóa. Ngoài công dụng làm thuốc, gừng còn là một loại gia vị quan trọng trong nhiều món ăn. Loại cây này được trồng ở nhiều vùng khác nhau, nhưng tại Nghệ An, huyện miền núi Kỳ Sơn nổi tiếng với những vườn gừng chất lượng cao.
Tại Kỳ Sơn, gừng được trồng từ lâu đời, chủ yếu tập trung ở các xã Mường Lống, Mường Típ, Nậm Càn, Bảo Thắng, Huồi Tụ, Mường Ải, Đoọc Mạy, Na Ngoi, Tây Sơn, Bắc Lý,… Đây là khu vực có đông đồng bào dân tộc H’Mông sinh sống, và từ hàng trăm năm trước, bà con đã biết tận dụng điều kiện tự nhiên để phát triển cây gừng. Nhờ thổ nhưỡng và khí hậu đặc thù, gừng trồng ở Kỳ Sơn có chất lượng cao, được thị trường trong nước và quốc tế ưa chuộng. Hiện nay, sản phẩm gừng từ Kỳ Sơn không chỉ cung cấp cho thị trường nội địa mà còn xuất khẩu sang nhiều nước như Bangladesh, Ấn Độ, Pakistan và các quốc gia Trung Á như Uzbekistan, Turkmenistan, Kazakhstan.
Người dân Kỳ Sơn trồng chủ yếu hai loại gừng là gừng dé và gừng trâu. Trong đó, gừng dé được tiêu thụ trong nước là chủ yếu, còn gừng trâu có kích thước lớn hơn và hướng tới thị trường xuất khẩu. Gừng Kỳ Sơn sau khi thu hoạch có thể được sử dụng để chế biến thành tinh dầu, làm gia vị, hương liệu, dược liệu, và thực phẩm. Với chất lượng vượt trội và giá trị kinh tế cao, gừng Kỳ Sơn đang ngày càng khẳng định được vị thế của mình trên thị trường trong nước và quốc tế.
Đặc điểm cảm quan và chất lượng:
Gừng "Kỳ Sơn" sở hữu những đặc điểm hình thái và chất lượng đặc trưng, giúp dễ dàng phân biệt với các loại gừng trồng ở những vùng khác. Trong đó, gừng dé "Kỳ Sơn" có kích thước nhỏ, thân tròn và nhiều nhánh. Vỏ và ruột gừng có màu trắng ngà, lõi bên trong màu vàng nhạt và chứa nhiều xơ. Khi cắt hoặc nghiền nát, gừng tỏa ra mùi thơm đặc trưng, vị cay nồng đậm. Thành phần hóa học của gừng dé "Kỳ Sơn" cho thấy hàm lượng nước dao động từ 91,09% đến 92,61%, hàm lượng chất cay (gingerol) tính theo chất khô từ 1,85% đến 3,33%, đường từ 1,16% đến 1,27%, protein từ 1,52% đến 1,87%, chất xơ từ 0,81% đến 0,91%, và hàm lượng tinh dầu từ 3,52% đến 8,31%.
Trong khi đó, gừng trâu "Kỳ Sơn" có kích thước lớn hơn, thân tròn và ít nhánh. Vỏ và ruột có màu trắng, lõi màu vàng nhạt và chứa ít xơ hơn so với gừng dé. Gừng trâu vẫn giữ được mùi thơm đặc trưng nhưng có vị cay nồng, cay đậm hơn. Thành phần hóa học của loại gừng này cho thấy hàm lượng nước dao động từ 91,06% đến 93,66%, chất cay (gingerol) tính theo chất khô từ 1,45% đến 2,34%, hàm lượng đường từ 1,13% đến 1,25%, protein từ 1,50% đến 1,62%, chất xơ từ 0,70% đến 0,79%, và hàm lượng tinh dầu từ 3,16% đến 4,12%.
Các nghiên cứu phân tích cho thấy hai yếu tố quan trọng làm nên sự khác biệt của gừng "Kỳ Sơn" so với các loại gừng khác chính là độ cay và hàm lượng tinh dầu cao. Nhờ những đặc điểm này, gừng "Kỳ Sơn" không chỉ được ưa chuộng trên thị trường trong nước mà còn có giá trị cao trong ngành dược liệu và chế biến thực phẩm xuất khẩu.
Điều kiện canh tác:
Khu vực trồng gừng "Kỳ Sơn" nằm chủ yếu ở vùng núi cao trên 700m so với mực nước biển, địa hình gồ ghề với nhiều lớp đồi núi lượn sóng và độ dốc lớn, trung bình khoảng 35 độ. Đặc điểm địa hình hiểm trở này tạo ra môi trường tự nhiên đặc biệt, thích hợp cho sự phát triển của cây gừng. Khí hậu nơi đây quanh năm mát mẻ, thường xuyên có sương mù bao phủ, với nhiệt độ trung bình dao động từ 20°C đến 25°C. Độ ẩm không khí cao, kết hợp với lượng mưa dồi dào từ 1.500mm đến 2.000mm mỗi năm, giúp duy trì độ ẩm đất lý tưởng cho cây trồng. Khí hậu khu vực được chia thành hai mùa rõ rệt: mùa mưa và mùa khô, với độ ẩm trung bình hàng năm đạt khoảng 83% và tổng lượng bốc hơi dao động từ 900mm đến 1.100mm.
Thổ nhưỡng tại Kỳ Sơn đóng vai trò quan trọng trong việc quyết định chất lượng đặc trưng của gừng. Đất có độ ẩm dao động từ 23% đến 29%, tỷ trọng trung bình từ 2,42 đến 2,49g/cm³. Độ pH của đất khá chua, với pHKCl từ 4,21 đến 5,10 và pHH2O từ 4,92 đến 5,78, phù hợp với sự phát triển của cây gừng. Đất tại đây giàu mùn và chứa hàm lượng dinh dưỡng cao, với cacbon hữu cơ tổng số từ 2,48% đến 3,40%, đạm tổng số từ 0,24% đến 0,31%, lân tổng số từ 0,15% đến 0,26%. Đặc biệt, hàm lượng các nguyên tố khoáng như Môlípđen, Đồng, Kẽm, Kali và Lân có ảnh hưởng quan trọng đến sự phát triển của gừng "Kỳ Sơn". Trong đó, hàm lượng Kali tổng số và Kali dễ tiêu đóng vai trò quyết định trong việc hình thành hợp chất cay Gingerol và hàm lượng tinh dầu trong củ gừng, giúp tạo nên hương vị và giá trị đặc trưng của sản phẩm gừng nơi đây.
Quy trình kỹ thuật sản xuất:
Bên cạnh những yếu tố tự nhiên tác động đến chất lượng của gừng "Kỳ Sơn", kinh nghiệm và bí quyết canh tác của người dân địa phương cũng đóng vai trò quan trọng trong việc tạo nên sự đặc thù của sản phẩm. Ngay từ khâu chọn giống, bà con đã cẩn thận lựa chọn những củ chắc khỏe, không quá non cũng không quá già, có màu sáng bóng và đạt độ tuổi khoảng 10 - 11 tháng để làm giống. Họ cũng tính toán kỹ lưỡng mùa vụ trồng sao cho phù hợp với điều kiện khí hậu đặc trưng của vùng, nơi quanh năm có sương mù bao phủ.
Trong quá trình chăm sóc, người trồng thường xuyên vun gốc để cây phát triển tốt hơn, đồng thời áp dụng phương pháp canh tác luân canh, bỏ hóa từ 2 đến 3 năm nhằm cải thiện chất lượng đất. Đặc biệt, người dân huyện Kỳ Sơn đã tuân thủ chặt chẽ quy trình kỹ thuật trồng gừng hữu cơ, đảm bảo sản phẩm hoàn toàn sạch, không sử dụng hóa chất độc hại. Chính những kinh nghiệm quý báu và phương pháp canh tác truyền thống này đã góp phần tạo nên chất lượng vượt trội, giúp gừng "Kỳ Sơn" có hương vị đặc trưng riêng và nhận được sự tin tưởng từ người tiêu dùng.
Phạm vi địa lý:
Xã Na Ngoi, Bảo Thắng, Đoọc Mạy, Mường Lống, Huồi Tụ, Tây Sơn, Nậm Cắn, Nậm Càn, Mường Ải, Mường Típ, Keng Đu, Na Loi, Bắc Lý, Mỹ Lý và Bảo Nam
Truyền thông nói về sản phẩm Gừng Kỳ Sơn:
Sản phẩm OCOP đến từ huyện Kỳ Sơn của Nghệ An là một loại củ thơm, cay, làm gia vị hay mứt đều ngon: https://danviet.vn/vi-sao-gung-trong-o-huyen-ky-son-cua-nghe-an-cay-lai-tot-um-cu-thom-xuat-khau-ra-nuoc-ngoai-20230705162521722.htm
Đặc sản gừng Kỳ Sơn - cay nồng đậm vị: https://moit.gov.vn/tu-hao-hang-viet-nam/dac-san-gung-ky-son-cay-nong-dam-vi.html
Nghệ An: Đưa cây gừng Kỳ Sơn thành nông sản thế mạnh: https://sanphamvungmien.vn/su-kien/2019/12/nghe-an-dua-cay-gung-ky-son-thanh-nong-san-the-manh
